Józef Piłsudski

Józef Piłsudski (1867 – 1935) urodził się 5 grudnia 1867 r. w Zułowie w powiecie święciańskim. Rodzina żyła w trudnych warunkach materialnych, ale młody Józef i jego rodzeństwo wychowywani byli w duchu patriotycznym. W szkole był szykanowany za posługiwanie się językiem polskim. Wraz z grupą kolegów zorganizował kółko samokształceniowe. Na spotkaniach czytano zakazane polskie książki i dyskutowano o polskiej literaturze i historii.

Na studiach w Charkowie zetknął się z organizacją rewolucyjną Narodnaja Wola, która dążyła do obalenia samodzierżawia w Rosji, lecz zniechęcony brakiem zainteresowanie spiskowców dla sprawy  polskiej, przestał przychodzić na spotkania. W marcu 1887 r. na rodzinę spadł cios, za udział w przygotowaniach do zamach na cara Aleksandra III Bronisław został skazany na 15 lat zesłania, a Józef na 5 lat. Po zakończeniu kary Józef powrócił do Wilna i w lutym 1893 r. wstąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej. W pierwszych latach istnienia organizacji de facto kierował nią samodzielnie. Towarzysz „Wiktor”, taki bowiem przyjął pseudonim, pisał artykuły do „Robotnika”, głównego pisma partii, zajmował się organizowaniem tajnych drukarni i kolportażem. Józef Piłsudski doceniał niebagatelną rolę prasy w szerzeniu idei walki o wolność1. 20 lutego 1900 r. policja szukając jednego ze współpracowników „Wiktora”, przypadkowo odkryła tajną drukarnię „Robotnika”, a jej redaktor naczelny trafił do X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej. Chcąc uniknąć surowej kary, zaczął symulować chorobę psychiczną. Badający go lekarz wiedział, ze jego pacjent udawał, jednak wystawił fałszywą diagnozę, dzięki której rewolucjonista trafił do szpitala w Petersburgu. Uciekł stamtąd dzięki pomocy członków partii i miejscowego lekarza. Przedostał się do Galicji, lecz nie zaprzestał wali z imperium Rosyjskim. 

Przegrana w wojnie z Japonią, spowodowała wybuch rewolucji w państwie carów. Dla Piłsudskiego i jego najbliższych współpracowników był to odpowiedni moment, by na fali rewolucyjnych żądań o swobody obywatelskie wysunąć postulaty dotyczące niepodległości Polski. W lutym 1905 r. na VII zjeździe Polskiej Partii Socjalistycznej powołano Organizację Bojową PPS, która miała ochraniać wiece i demonstracje robotnicze, ale w przyszłości stanowić także kadrę bojowników do walki z Rosją o wolność Polski. Aby zdobyć fundusze na działalność bojowcy organizowali tzw. ekspropriacje, czyli napady na banki i urzędy pocztowe. Do jednej z najsłynniejszych tego typu akcji doszło 26 września 1908 r. na stacji kolejowej w Bezdanach. Spiskowcy, do których należeli m.in.: Józef Piłsudski, Walery Sławek, Tomasz Arciszewski i Aleksander Prystor, zrabowali ponad 200 tys. rubli. Czterech wymienionych panów miało w przyszłości zostać premierami polskiego rządu. Pieniądze zasiliły m.in. kasę powstałego w Krakowie Związek Walki Czynnej. To właśnie w Galicji, cieszącej się autonomią, zaczęły powstawać paramilitarne organizacje, szkolące ochotników, którzy w przyszłości mieli bić o wolną Polskę. 

Wybuch konfliktu pomiędzy Austro-Węgrami i Serbią, który bardzo szybko przekształcił się w I wojnę światową.  Józef Piłsudski jeszcze przed rozpoczęciem Wielkiej Wojny dążył do utworzenia polskich oddziałów u boku Austro-Węgier. Był jednym z nielicznych polityków, którzy zdawali sobie sprawę, że wolna Polska nie powstanie bez zbrojnego wysiłku Polaków. 3 sierpnia 1914 r. z jego rozkazu utworzona została kompania kadrowa, która 6 sierpnia wyruszyła z Krakowa do zaboru rosyjskiego. Był to pierwszy od czasów powstania styczniowego regularny pododdział Wojska Polskiego.

Jednak Polacy w zaborze rosyjski nie podzielali zapału żołnierzy Piłsudskiego do walki o niepodległość.  Pierwsza akcja militarna okazała się rozczarowaniem, mieszkańcy Kielc odnosili się do strzelców z rezerwą. Trudne początki nie zahamowały jednak zapału ochotników, którzy chcieli bić o Polskę. Kompania rozrosła się do pułku piechoty, a w grudniu 1914 r. został on przekształcony w I Brygadę Legionów Polskich. Męstwo okazane przez legionistów w walkach w Królestwie Polskim, na Podhalu i Wołyniu, sprawiło, społeczeństwo polskie zaczęło zmieniać swój stosunek do swoich obrońców. Także Niemcy i Austriacy zaczęli doceniać zaangażowanie polskich żołnierzy. Józef Piłsudski nie chciał jednak, by jego żołnierze walczyli o cele władców Niemiec i Austro-Węgier lecz o wolną Polskę. 5 listopada 1916 r. Wilhelm II i Franciszek Józef wydali odezwę, w której zapowiadali utworzenie w przyszłości niepodległej Polski. Choć miała być ona zależna od państw centralnych, była to bardzo ważna deklaracja, bowiem sprawa polska pojawiła się na arenie międzynarodowej. Złamana została zasada współpracy państw zaborczych wobec dążeń niepodległościowych Polaków.   

Józefowi Piłsudskiemu nie wystarczały już mgliste deklaracje zaborców, chciał przekształcenia Legionów w Wojsko Polskie, które nie będzie podlegało zaborcom. W lipcu 1917 r. doszło do tzw. kryzysu przysięgowego, większość legionistów odmówiła złożenia przysięgi wierności Niemcom i Austro-Węgrom. Zostali oni internowani, a Piłsudski wraz z Sosnkowskim zostali uwięzieni w Gdańsku, a później w Magdeburgu. Na jesieni 1918 r. kiedy klęska państw centralnych była już przesądzona, Piłsudski i Sosnkowski zostali wypuszczeni z niewoli. Komendant miał zagwarantować możliwość bezpiecznej ewakuacji wojsk niemieckich z Królestwa Polskiego na zachód. Zasługi Józefa Piłsudskiego w walce o wolną Polskę były niepodważalne,  dlatego 11 listopada 1918 r. Rada Regencyjna powierzyła mu władzę wojskową i naczelne dowództwo:

Kilka dni później Piłsudski przejął pełnię władzy jako Tymczasowy Naczelnik Państwa. Najważniejszą kwestią była rozbudowa Wojska Polskiego, które musiało o wolną Polskę walczyć. O ile rozbrajanie Niemców i Austriaków na terenie Królestwa Polskiego przebiegało na ogół sprawnie, o tyle o pozostałe terytoria trzeba było się bić. Szczególnie zagrożenie ze strony bolszewickiej Rosji było bardzo duże, bowiem Lenin, wbrew oficjalnym zapewnieniom o respektowaniu praw narodów Rosji do samostanowienia, dążył do odbudowy danego imperium. Jedyna różnica polegała na tym, że nowe imperium rosyjskie miało być rządzone, nie przez rząd carski, a przez bolszewików. 

Wojna z Rosją rozpoczęła się na początku stycznia 1919 r., kiedy bolszewicy zaatakowali Wilno. W kwietniu miasto znowu było polskie. Dla Piłsudskiego związanego z Wilnem, była to chwila szczególnie uroczysta. Naczelnik chciał by niepodległe Białoruś i Ukraina oddzielały Polskę od sowieckiej Rosji. Dlatego popierał tzw. wyprawę kijowską, która na początku maja 1920 r. doprowadziła do zajęcia stolicy Ukrainy. Zaangażowanie Polski w odbudowę ukraińskiej państwowości krytykowała polska prawica, określając ją jako niepotrzebną awanturę. Warto dodać, że polska-ukraińska ofensywa wyprzedziła jedynie sowiecki atak na tym froncie, więc oskarżanie Naczelnego Wodza o sprowokowanie bolszewickiego ataku było bezpodstawne. Polsko-ukraińskie sukcesy nie trwały jednak długo. Już w czerwcu kontratak rosyjski zmusił polskie oddziały do wycofania się na zachód. Wkrótce ruszyła nieprzyjacielska ofensywa Michaiła Tuchaczewskiego na północy i w błyskawicznym tempie posuwała się na naprzód. W połowie sierpnia 1920 r. Armia Czerwona znalazła się na przedpolach Warszawy, a Michaił Tuchaczewski był pewny zwycięstwa. Całe społeczeństwo z ogromnym poświęceniem broniło stolicy, szczególnie zaciekłe walki toczyły się pod Radzyminem, który kilkakrotnie przechodził z rąk do rąk. Do rangi symbolu tej wojny urosło starcie pod Ossowem, w trakcie którego poległ ksiądz Ignacy Skorupka. 

Polską kontrofensywą znad Wieprza, która doprowadziła do rozbicia nieprzyjacielskich wojsk i wycofania się spod Warszawy, dowodził osobiście Józef Piłsudski, choć opozycja starała się pomniejszać jego osiągnięcia w tej kwestii. Pokonane Armii Czerwonej w bitwie warszawskiej miało przełomowe znaczenie nie tylko dla niepodległości Polski, ale i Europy Zachodniej. Polskie zwycięstwo w bitwie nad Niemnem przesądziło o klęsce Rosji. 

Józef Piłsudski był jednym z głównych bohaterów zwycięskiej wojny, choć jego przeciwnicy polityczni nie szczędzili mu krytyki i obelg. To właśnie politycy endecji zwycięstwo pod Warszawą nazwali „cudem nad Wisłą”, by podkreślić, że tylko cud nas uratował. Lansowano także innych kandydatów do zwycięskich laurów – francuskiego generała Weyganda oraz polskich generałów: Józefa Hallera i Tadeusza Rozwadowskiego. Trzeba jednać pamiętać, że to Wódz Naczelny odpowiadał za całokształt działań militarnych. Józef Piłsudski doceniał bardzo ważną rolę, jaką w tej wojnie odegrał polski radiowywiad i umiał wykorzystać w praktyce wiedzę o stanach i zamiarach nieprzyjacielskich armii. Przeciwnicy polityczni w Sejmie sprzeciwiali się, by Naczelnemu Wodzowi nadać tytuł Marszałka Polski, wobec czego Ogólna Komisja Weryfikacyjna zwróciła się 19 marca 1920 r., w dniu imienin Piłsudskiego, o przyjęcie przez niego stopnia Pierwszego Marszałka Polski. W uzasadnieniu stwierdzono, że był to „dowód czci i hołdu dla Naczelnego Wodza”.1 Buławę marszałkowską Piłsudski odebrał dopiero w listopadzie tego roku. 14 kwietnia 1923 r. Józef Piłsudski za zwycięską wojnę z bolszewikami został uhonorowany Krzyżem Wielkim Orderu Wojskowego Virtuti Militari. Marszałek był drugim Polakiem uhonorowanym najwyższą klasą orderu. Pierwszym był jego imiennik – książę Józef Poniatowski. Już sam ten fakt, świadczy o wybitnych zasługach Józefa Piłsudskiego.

---------------------

1. M Gałęzowski J. Kirszak, Józef Piłsudski, Warszawa 2018, seria „Bohaterowie Niepodległej”, s. 8.

2. Orędzie Rady Regencyjnej w przedmiocie przekazania naczelnego dowództwa wojsk polskich brygadierowi Józefowi Piłsudskiemu, Dziennik Ustaw z 1918 r., nr 17, poz. 38, https://isap.sejm.gov.pl. 

----------------------

W. Suleja, Józef Piłsudski, Wrocław 2005.

M. Gałęzowski, J. Kirszak, Józef Piłsudski, Warszawa 2018, seria: „Bohaterowie Niepodległej”, publikacja dostępna w wersji cyfrowej https://ipn.gov.pl/.