POWSTANIA ŚLĄSKIE

Górny Śląsk od XVIII w. pozostawał w granicach Królestwa Prus. Wraz z ze zjednoczeniem Niemiec i powstaniem Cesarstwa Niemieckiego nasiliła się polityka germanizacyjna wobec Górnoślązaków. Dopiero pod  koniec XIX w. w regionie zaczęły się kształtować podwaliny polskiego ruchu narodowego. Niemały udział w krzewieniu polskości na tych terenach mieli przybysze z Wielkopolski. Na śląskiej ziemi zaczęły powstawać towarzystwa kulturalne, oświatowe, sportowe. Rozwijała się polska prasa, dzięki której wielu Górnoślązaków poczuło się Polakami Ogromny wpływ na kształtowanie polskiej świadomości narodowej odegrał Wojciech Korfanty, który jako poseł Reichstagu 25 października 1918 r. domagał się przyłączenia „polskich powiatów Górnego Śląska” do odrodzonego Państwa Polskiego. 

Klęska Niemiec po zakończeniu I wojny światowej zaostrzyła jedynie antagonizm polsko-niemiecki na Górnym Śląsku. Na konferencji pokojowej w Wersalu przedstawiciele mocarstw uzgodnili, że o przynależności politycznej regionu zadecyduje plebiscyt. Niemcy, nie godząc się na utratę Górnego Śląska, starali się zastraszyć i sterroryzować zwolenników przyłączenia tych terenów do Polski. Natomiast ich przeciwnicy zdając sobie sprawę, że o przynależności krainy zadecyduje walka zbrojna, przygotowali się do niepodległościowego zrywu. W styczniu 1919 r. utworzono Polską Organizację Wojskową Górnego Śląska. Jej członkowie gromadzili broń i przygotowywali się do insurekcji.

Nasilający się terror niemiecki doprowadził do spontanicznego wybuchu I Powstania Śląskiego. 15 sierpnia 1919 r. w kopalni „Mysłowice” żołnierze niemieccy zastrzelili polskich robotników, którzy domagali się wypłaty zaległych poborów. W odpowiedzi na terror i na aresztowanie przez Niemców kilku działaczy POW, w nocy z 16 na 17 sierpnia 1919 r. wybuchło I Powstanie Śląskie. Na czele zrywu stanął komendant POW Górnego Śląska – Alfons Zgrzebniok.  Doszło do potyczek w powiatach rybnickim i pszczyńskim, jednak wobec olbrzymiej przewagi liczebnej Niemców w ludziach i sprzęcie, walka zakończyła się przegraną insurgentów. 24 sierpnia zakończono działania zbrojne. Alfons Zgrzebniok stwierdził: „Powstanie nie miało żadnych szans militarnych i nie o militarne zwycięstwo nam chodziło w roku 1919,. Pierwszym powstaniem zbrojnym zwróciliśmy uwagę Europy na Śląsk i jego sprawy narodowe”.

Po upadku niepodległościowego zrywu Niemcy nasilili terror wobec osób biorących udział w powstaniu. Aresztowana została m.in. sanitariuszka Aniela Wolnik , torturowana i skazana na karę śmierci za zdradę. Dzięki naciskom międzynarodowej opinii publicznej i pomocy polskich adwokatów, została zwolniona z więzienia.  W lutym 1920 r. na Górny Śląsk wkroczyły oddziały alianckie: francuskie, brytyjskie i włoskie. Władzę przejęła Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa z generałem Henrim Le Rondem na czele. W Bytomiu rozpoczął działalność Polski Komisariat Plebiscytowy, którego działalnością kierował niestrudzony Wojciech Korfanty. 

Choć oddziały alianckie miały pilnować porządku i zapobiegać zamieszkom, niemieckie bojówki mordowały polskich działaczy. W nocy z 29 na 30 stycznia 1920 został bezprawnie aresztowany i zastrzelony bez sądu Piotr Niedurny, działacz społeczny i niepodległościowy, członek POW Górnego Śląska. 17 sierpnia 1920 r. Niemcy zlinczowali polskiego lekarza, Andrzeja Mielęckiego, co przyspieszyło wybuch kolejnego zrywu. W nocy z 17 na 18 sierpnia 1920 r. wybuchło II Powstanie Śląskie. Na jego czele stanął ponownie Alfons Zgrzebniok. Tym razem POW Górnego Śląska była lepiej przygotowana do zbrojnej konfrontacji, jej przeciwnikiem była przede wszystkim niemiecka policja SiPo, która była gorzej uzbrojona niż regularna armia. Wojciech Korfanty hamował rozwój akcji zbrojnej, obawiając się, że przeciwne jej będą mocarstwa sojusznicze. Uważał, że o przynależności Górnego Śląska do Polski zadecydują przede wszystkim działania dyplomatyczne i na nie przede wszystkim kładł nacisk. Powstańcy złamali opór niemieckiej policji i bojówek we wschodnich powiatach regiony. W walkach brał udział m.in. Nikodem Sobik. Pod wpływem ich sukcesów została rozwiązana Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa oraz niemiecka SiPo. Na jej miejsce powołano niemiecko-polską Policję Plebiscytową – Apo. W jej szeregach znalazł się m.in. uczestnik II powstania – Jan Ludyga Laskowski 

20 marca 1921 r. odbył się plebiscyt. Za przynależnością do Niemiec opowiadali się tzw. emigranci, czyli osoby urodzone na Górnym Śląsku, ale mieszkający w innych regionach Niemiec. Przeciwko takiej opcji gwałtownie protestował m.in. Wojciech Korfanty. Wyniki plebiscytu okazały się niekorzystne dla strony polskiej, za Niemcami opowiedziało się ponad 59% głosujących osób. W tej sytuacji strona polska zdecydowała się na kolejne powstanie.

Wojciech Korfanty nie wierzył w powodzenia akcji zbrojnej i odnosił się do niej sceptycznie. Dowódcą wojsk powstańczych został podpułkownik Maciej Mielżyński. 3 maja 1921 W. Korfanty ogłosił się dyktatorem III Powstania Śląskiego. Siłom powstańczym udało się zaskoczyć przeciwnika i dzięki temu odnieść wiele sukcesów. 8 maja 1921 r. śląskie oddziały opanowały Górę św. Anny, ważny punkt strategiczny na Opolszczyźnie.

Podczas walk wyróżnił się kapitan Marynarki Wojennej, były marynarz Marynarki Wojennej Cesarstwa Niemieckiego, Robert Oszek. Sformował doborowy oddział szturmowy złożony z byłych marynarzy, którzy byli wyposażeni w samochody pancerne. Nie mogąc walczyć na okręcie, Oszek skonstruował i razem z podkomendnymi wykonał samochód pancerny „Korfanty”. Jego „pancerniacy” byli kierowani w rejon najcięższych walk, by ogniem karabinów samochodów pancernych wspomóc oddziały powstańcze. Tak było podczas walk o Górę św. Anny. „Komandosi” Oszka stłumili też bunt oficerów, którzy chcieli odsunąć W. Korfantego od władzy. Powodem takiej decyzji była chęć dyktatora do zawarcia rozejmu. Korfanty obawiał się ofensywy niemieckiej i dlatego dążył do zawarcia rozejmu na korzystnych warunkach, co nie podobało się grupie jego oficerów. 5 lipca 1921 zawarto rozejm. III Powstanie Śląskie zakończyło się sukcesem. Alianci podjęli decyzję o przyznaniu Polsce większej części Górnego Śląska, niż przewidywali bezpośrednio po plebiscycie. Około 1/3 spornego terytorium zostało przyłączone do odrodzonej Rzeczypospolitej. W 1922 r. utworzono autonomiczne województwo śląskie. Pierwszym wojewodą został działacz społeczny i niepodległościowy -  Józef Rymer.