Maria Wittek

Maria Wittek (1899 – 1997) urodziła się 16 sierpnia (według niektórych opracowań 16 lipca) 1899 r. w Trąbkach w powiecie gostynińskim. Dorastała w rodzinie o patriotycznych tradycjach. Jej ojciec, Stanisław, był działaczem PPS. Zagrożony aresztowaniem w 1905 r.  wyjechał z całą rodziną na Ukrainę. Dzięki wsparciu towarzyszy z partii znalazł pracę jako młynarz. Mała Maria chodziła do szkoły w Winnicy, gdzie już w 1911 r. należała do tajnego kółka samokształceniowego. Razem z koleżankami potajemnie uczyła się języka polskiego i historii. W 1914 r. rodzina przeniosła się do Kijowa, Maria, będąc harcerką, zaangażowała się w pracę wywiadowczą na rzecz Polskiej Organizacji Wojskowej. Tuż przed maturą złożyła przysięgę i wstąpiła do POW. Praca wywiadowcza wiązała się z ogromnym ryzykiem, bolszewicy zaciekle tropili i likwidowali polskich działaczy niepodległościowych. W lipcu 1919 r. po rozbiciu struktur Komendy Naczelnej 3 w Kijowie, Marii udało się uniknąć aresztowania, bowiem nie udała się na spotkanie z przedstawicielem Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego, a w rzeczywistości z bolszewickim agentem. Uznała, że wysłannik złamał zasady konspiracji i nie stawiła się na zbiórkę1. Dzięki temu ocalała i choć poszukiwana przez bolszewickie służby, które wyznaczyły za nią nagrodę, Maria Wittek ofiarnie kierowała pracami Wydziału Wojskowego Komendy Naczelnej 3 kijowskiej POW:

Dowód siły i zdolności organizacyjnych dała ob. Marja Wietekówna, która, mimo swego młodzieńczego wieku, w roku 1919 w ciągu 4-ch miesięcy potrafiła faktycznie kierować samodzielnie Wydz[iałem] Wojsk[owym] K[omendy] N[aczelnej] 32.

Dzięki sprytowi i szalonej odwadze wydobyła od bolszewickiego komisarza pieniądze i dokumenty POW. Ryzykowała własnym życiem, a za wyjątkową odwagę została odznaczona później Krzyżem Walecznych. Nawiązała kontakty z Ukraińcami Semena Petlury. Została jednak aresztowana przez ukraińskich strzelców siczowych W grudniu 1919 r. ciężko chora na tyfus została ewakuowana do Polski. Gdy tylko powróciła do zdrowia została przydzielona do Biura Wywiadowczego II Oddziału Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego. Maria Wittek została oddelegowana do służby w Ochotniczej Legii Kobiet. 

Służyła w 3 Armii WP w Lublinie. W sierpniu 1920 r. do Lwowa zbliżała 1 Konnej Armii Siemiona Budionnego. Do heroicznej walki doszło 17 sierpnia na Zadwórzu na przedpolach miasta. Większość polskich obrońców poległa po heroicznej walce, ale ich bohaterstwo pozwoliło pozostałym polskim oddziałom na zajęcie pozycji obronnych pod Lwowem. Miasto nie zostało zdobyte przez bolszewików. Niebagatelną rolę w tej kampanii odegrał wywiad 3 Armii, w tym sama Maria Wittek. Za swoje dokonania została w 1922 r. odznaczona Krzyżem Srebrnym Orderu Wojskowego Wirtuti Militarii. Jeździła na misje do Rosji Sowieckiej, by negocjować wymianę polskich jeńców. Po zakończeniu działań wojennych nie odeszła z wojska.  W 1928 r. została Naczelną Komendantką Organizacji Przysposobienia Wojskowego Kobiet do Obrony Kraju. Na obozach młode dziewczęta uczestniczyły w szkoleniach wojskowych. Do wybuchu II wojny światowej nawet 700 tys. młodych kobiet mogło zdobyć wyszkolenie wojskowe.

W czasie kampanii wrześniowej Maria Wiitek podążyła za generałem Tadeuszem Kasprzyckim, by ten podpisał rozkazy dotyczące służby kobiet w czasie wojny. Pułkownik Maria Wittek została komendantką Kobiecych Batalionów Pomocniczej Służby Wojskowej. Brała udział w obronie Lwowa, z którego udało jej się dotrzeć do Warszawy. Wstąpiła do Służby Zwycięstwu Polski, założonej przez generała Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza. Pułkownik Wittek „Mira” zajmowała się naborem i szkoleniem kobiet do służby w warunkach konspiracji. W 1940 r. generał Stefan Rowecki „Grot” doceniając rolę kobiet w ruchu oporu, przemianował dotychczasowa organizację na Wojskową Służbę Kobiet. Za udział w Powstaniu Warszawskim została odznaczona Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari. Maria Wittek działała w konspiracji do rozwiązania Armii Krajowej w styczniu 1945 r., a później należała do konspiracyjnej organizacji „Nie”. W marcu 1949 r. została aresztowana przez komunistów. Oskarżono ją o szpiegostwo na rzecz Wielkiej Brytanii. Po kilku miesiącach została zwolniona z zakazem pracy z młodzieżą, nie mogła znaleźć zatrudnienia. Ostatecznie podjęła pracę w kiosku „Ruchu”.

Była aktywną działaczką społeczną, zajmowała się dokumentowaniem roli kobiet w czasie II wojny światowej. Była współtwórczynią Rodziny Legionowo-Peowiackiej oraz Duszpasterstwa Piłsudczyków. Po utworzeniu NSZZ „Solidarność” Maria Wittek zaangażowała się w działalność niepodległościową, po ogłoszeniu stanu wojennego brała udział w zabezpieczeniu archiwum „Solidarności” Uniwersytetu Warszawskiego. W 1991 r. prezydent Lech Wałęsa nominował ją, jako pierwszą kobietę w historii Wojska Polskiego, na generała brygady. Zmarła 19 kwietnia 1997 r i została pochowana w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach. W kwietniu 2007 r. w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie odsłonięto pomnik generał Marii Wittek.