Merian Caldwell Cooper

Merian Colldwel Cooper (1894 – 1973) urodził się Jacksonville na Florydzie. Swoją karierę wojskową zaczynał jako Gwardii Narodowej, walcząc na pograniczu meksykańskim z partyzantką Pancho Villi. Jednak młodego Amerykanina fascynowało lotnictwo i po przeszkoleniu został pilotem 20 Dywizjonu Pierwszej Dziennej Grupy Bombowej. We wrześniu 1918 r. samolot podporucznika pilota Coopera został zestrzelony. On sam doznał poparzeń, ale udało mu się wylądować po niemieckiej stronie frontu. W nieprzyjacielskiej niewoli przebywał do zakończenia działań wojennych.

Nasz pilot nie zamierzał jednak wracać do kraju w glorii bohatera. W 1919 r. udał się do Lwowa, którego mieszkańcy walczyli z Ukraińcami. Tak o jego motywach pisał jego dowódca pułkownik Cedrick E. Faunt-le-Roy*:

Podczas wojny 1776-go, kiedy Ameryka walczyła o swą niepodległość pradziad podkomendanta Eskadry [Coopera] dowodził pułkiem kawalerji, w którym generał Pułaski został zabity, zaś córki tego dowódcy pielęgnowały Pułaskiego w domu jego pradziadów. Stąd tak żywo zainteresował się Autor Pamiętników Polską i sprawami polskiemi, a szczególną jej walką o niepodległość1.

M. Cooper przybył do Lwowa z amerykańską pomocą humanitarną, ale dla krewkiego pilota zajmowanie się rozdzielaniem żywności i leków, to było zdecydowanie za mało. Chciał walczyć w obronie Polski, dlatego wystąpił z propozycją utworzenia eskadry lotniczej, złożonej z amerykańskich pilotów-ochotników. Choć początkowo Józef Piłsudski sceptycznie odniósł się do tego pomysłu, to ostatecznie zgodził się, by lotnicy zza oceanu walczyli o wolność Polski. Cooper w Paryżu przedstawił plan swoim kolegom i za jego namową  Pod koniec września 19919 r. Naczelnik Państwa przyjął Amerykanów w Belwederze, a w październiku piloci zostali przydzieleni do 7 Eskadry Lotniczej, która walczyła na froncie lwowskim. 

W grudniu jednostka została przemianowana na7. Eskadrę Myśliwską Polsko-Amerykańską imienia Kościuszki, którą dowodził major pilot Cedric E. Fautleroy. Kapitan pilot M. Cooper dowodził Oddziałem Pościgowym im. Pułaskiego Polsko-Amerykańskiej Eskadry im. Kościuszki2.  

Samoloty 7. Eskadra Myśliwska wyróżniała się oryginalnym godłem, które zaprojektował porucznik Elliot Chess, przedstawiało ono czapkę krakuskę i skrzyżowane kosy wpisane w okrąg, na tle biało-czerwonych pasów. Całość obramowana była 13 niebieskimi gwiazdami. 

Amerykańscy piloci bardzo szybko udowodnili swoją przydatność na froncie, walcząc z poświęceniem z 1 Armią Konną Budionnego. Podczas walk w czasie tzw. wyprawy kijowskiej eskadra zwalczała bolszewickie okręty na Dnieprze. Nieprzyjacielska ofensywa na Ukrainie, zmusiła polskie oddziały do odwrotu. Lotnicy 7. Eskadry Myśliwskiej dokonując brawurowych ataków na kolumny nieprzyjacielskiej kawalerii, nie byli w stanie powstrzymać ataków 1 Armii Konnej Budionnego, która zbliżała się do Lwowa. Amerykańscy piloci zadawali nieprzyjacielskim wojskom poważne straty, co potwierdzały nieprzyjacielskie depesze przejęte przez polski wywiad3. 

13 lipca 1920 r. Merian Cooper wystartował w swój ostatni lot bojowy w tej wojnie. W pobliżu miejscowości Ołyka jego samolot został ostrzelany przez nieprzyjacielskich żołnierzy. Amerykanin dostał się do niewoli. Na szczęście napastnicy nie znali jego tożsamości, bowiem za głowę pilota Budionny wyznaczył olbrzymią sumę – 500 tys. rubli. W tych trudnych chwilach Cooper nie stracił zimnej krwi i korzystając z tego, że miał na sobie sweter z naszywką kaprala Franka Moshera, wmówił żołnierzom, który go pojmali, że nie był pilotem tylko robotnikiem i mechanikiem. Jego poparzone dłonie zdawały się potwierdzać tę wersję. I tak dzięki przypadkowi i sprytowi Amerykanin uniknął śmierci. Jego sytuacja była jednak bardzo trudna, był przesyłany do kolejnych więzień i łagrów. W łagrze Aleksandrów pod Moskwą panowały bardzo trudne warunki bytowe, więźniowie głodowali, Cooper był chory i bardzo osłabiony. Od pewnej śmierci uratował go jeden z więźniów, kradnąc dla chorego Amerykanina pożywienie. Wieść o tym, że pilot przeżył i znadował się w bolszewickiej niewoli dotarła do amerykańskich władz, które podjęły kroki, by pomóc Frankowi Mosherowi. 

Cooper, choć chory i osłabiony, nie zamierzał czekać na śmierć w sowieckim łagrze. Podczas prac przymusowych, najprawdopodobniej w marcu 1921 r., udało mu się uciec wraz z dwoma Polakami. Po wędrówce trwającej ok. półtora tygodnia, zbiegom udało się dotrzeć na Łotwę. Stamtąd bardzo szybko dotarł do Polski. 10 maja 1921 r. marszałek Józef Piłsudski osobiście odznaczył Meriana Coopera Krzyżem Srebrnym Orderu Wojskowego Virtuti Militari i Krzyżem Walecznych z dwoma okuciami4.  

Po powrocie do ojczyzny Merian Cooper został dziennikarzem i podróżnikiem. Związał się z przemysłem filmowym i zaczął realizować filmy dokumentalne. Zafascynowany życiem goryli w 1933 r. zrealizował film „King Kong”. Cooper sam zagrał pilota walczącego z olbrzymią małpą. Film przyniósł mu ogromną sławę i stał się kultowa produkcją kina fantastycznego.

Po agresji niemieckiej na Polskę we wrześniu 1939 roku Cooper starał się pomagać Polakom. Zorganizował koncert charytatywny w Los Angeles, a dochód z imprezy przeznaczył na pomoc dla naszego kraju. Spotykał się z polskimi politykami i osobistościami w Stanach Zjednoczonych. Spotykał się z pilotami Dywizjonu 303, który stacjonował w Wielkiej Brytanii. Zmarł 21 kwietnia 1973 roku w san Diego. Do końca życia pozostał przyjacielem Polski i Polaków. 

M. Cotta Vaz, Szalone życie Meriana Coopera, twórcy King Konga, Kraków 2010. 

R.F. Karolevitz R.S. Fenn, Dług honorowy. Amerykańscy piloci Eskadry Myśliwskiej im. Kościuszki w wojnie polsko-bolszewickiej 1919 – 1920. Zapomniani bohaterowie, Warszawa 2005.