Stanisław Maczek

Stanisław Maczek (1892 – 1994) urodził się 31 marca 1892 r. w Szczerzecu w Galicji. Jego dziadek pochodził z Chorwacji, ale Stanisław i jego rodzeństwo byli wychowywaniu w duchu głębokiego patriotyzmu.  Pierwsze doświadczenie wojskowe zdobywał jako członek Związku Strzeleckiego. Nie dane mu jednak było walczyć w Legionach Polskich, ponieważ został powołany do armii austriackiej. Walczył na froncie włoskim, w elitarnym pułku tyrolskim. Szkolił żołnierzy w walkach w górach oraz w jeździe na nartach.

Koniec Wielkiej Wojny, jak nazywano wtedy I wojnę światową, zastał porucznika Maczka w Tyrolu. Stamtąd przedostał się do Wiednia, a ze stolicy monarchii habsburskiej dotarł do Krakowa. Jako ochotnik zgłosił się do walki w obronie Lwowa. Jako dowódca kompanii wyruszył z Krosna na odsiecz oblężonemu przez Ukraińców Lwowowi. Tak wspominał tamte chwile po latach:

Był zapał i entuzjazm i gdy rano, witając się z kompanią, a nie znając dobrze polskich regulaminów i zwyczajów, rzuciłem kompanii okrzyk „ochota jest – chłopcy?” – to w gromkiej odpowiedzi „ochota jest panie poruczniku” – było tyle kapitału zaufania, że na wszystko można było się odważyć z taką kompanią. Nic, że połowa nie umiała używać sprzętu bojowego – nawet ładować karabinu; nic, że taki student inteligent z Krosna, gdy w pierwszym boju wygarnął wręcz na kilka kroków z karabinu, to na widok osuwającego się ciała rozbeczał się na głos i trzeba było niemal bitwę przerwać by go uspokoić; nic, że ubrane to było pożal się Boże, a uzbrojone jeszcze prymitywniej; nic to wobec tej ochoty, tego zapału, który zrozumie tylko ten, kto przeżywał podobne chwile w tym jedynym listopadzie 1918 roku w Polsce1. 

Na wiosnę 1919 r. Stanisław Maczek został dowódcą lotnej kompanii szturmowej 4 Dywizji Piechoty. Jego podkomendni przewożeni na wozach drabiniastych, dokonywali niespodziewanych wypadów na tyły wrogich oddziałów. Podczas walk z Ukraińcami we wsi Żurawno, nieprzyjacielscy żołnierze niespodziewanie zajęli tabory lotnej kompanii szturmowej. Maczek natychmiast zarządził kontratak. Polskie natarcie wsparte ogniem z polskiego pociągu pancernego wyparło ukraińskich żołnierzy ze wsi. Dowódca lotnej kompanii szturmowej został poproszony do pociągu na rozmowę z jednym z dowódców. Okazało się, że był nim Józef Piłsudski. Tak zapamiętał to spotkanie młody oficer:

Podczas wojny polsko-bolszewickiej Stanisław Maczek walczył m.in. na Wołyniu z 1 Armią Konną Siemiona Budionnego. W lipcu 1920 r. kapitan Maczek objął dowództwo nad batalionem szturmowym. Jednostka ta, wchodząca w skład 1. Dywizji Jazdy generała Juliusza Rómmla, miała przełamać pozycje nieprzyjacielskie, zdobywając miasto Waręż. Widząc, że jego żołnierze mają trudności z przebyciem szosy znajdującej się pod ostrzałem, kapitan maczek osobistym męstwem zachęcał swoich podkomendnych do zdecydowanego działania:

Batalion szturmowy zdobył miasto i utrzymał je, odpierając zaciekłe kontrataki przeciwnika:

W uznaniu zasług za walki o niepodległość i granice Polski Stanisław Maczek został odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Wojskowego Virtuti Militari.

W kampanii wrześniowej pułkownik dyplomowany S. Maczek dowodząc 10. Brygadą Kawalerii, z powodzeniem opóźni ataki niemieckich oddziałów. Była to jedyna wielka jednostka Wojska Polskiego, która podczas kampanii wrześniowej nie została rozbita i w całości przedostała się poza granicę państwa. Za udział w walkach obronnych Stanisław Maczek został awansowany na stopień generała brygady i odznaczony Złotym Krzyżem Orderu Wojennego Virtuti Militari*. 

10 Brygada Kawalerii Pancernej odtworzona na ziemi francuskiej, zasłynęła z nocnego ataku na miejscowość Montbard, obsadzoną przez liczniejsze siły niemieckie. Generał Maczek osobiście prowadził swoich żołnierzy do walki. Polakom udało się zdobyć miejscowość i zadać straty Niemcom. Jednak postępy wojsk niemieckich sprawiły, że żołnierze brygady musieli w małych grupkach przedzierać się za Loarę.

W lutym 1942 r. odtworzono w Wielkiej Brytanii 1 Dywizję Pancerną pod dowództwem generała Maczka. W 1944 r. jednostka wsławiła się walkami w Normandii, podczas bojów pod Falaise w sierpniu „maczkowcy” w ciężkich walkach utrzymali pozycje, uniemożliwiając przebicie się okrążonym dywizjom pancernym SS. 

W ostatnich dniach października Polacy wyzwolili stolicę Brabancji – Bredę. Mieszkańcy miasta zgotowali im owacyjne powitanie.

P. Chmielowiec, K.A. Tochman, Generał broni Stanisław Maczek (1892 – 1994), seria: „Patroni naszych ulic”, Warszawa 2014.

Pozycja dostępna w wersji cyfrowej przystanekhistoria.pl.

H. Piątkowski, Zarys historji wojennej 1-go Bataljonu Strzelców (B. Bataljonu Szturmowego kapitana Maczka przy 1-ej Dywizji Jazdy, Warszawa 1931.

Pozycja dostępna w wersji cyfrowej www.wbc.poznan.pl.