Władysław Broniewski

Władysław Broniewski (1897 – 1962) urodził się 17 grudnia 1897 r. w Płocku. Dorastał w rodzinie o patriotycznych tradycjach, był dumny ze szlacheckiego pochodzenia. Jako nastolatek związał się z ruchem niepodległościowym, już w 1912 r. założył tajny zastęp skautów. Działał w Organizacji Młodzieży Niepodległościowej. Był redaktorem i głównym autorem pisma niepodległościowego „Młodzi idą”.  W 1915 r. jako ochotnik wstąpił do Legionów Polskich. Boleśnie odczuł fakt, że znaczna część mieszkańców miasta nie popierała tej „awantury”. Jako żołnierz 4 Pułku Legionów Polskich walczył pod Jastkowem, gdzie jego jednostka poniosła poważne straty. Po tzw. kryzysie przysięgowym Broniewski wraz z innymi legionistami, którzy odmówili złożenia przysięgi na wierność cesarzom Niemiec i Austrii, został internowany w obozie w Szczypiornie. Gdy tylko odzyskał wolność, wstąpił w szeregi Polskiej Organizacji Wojskowej, która przygotowywała przyszłych żołnierzy Wojska Polskiego do walki o niepodległość. 

W październiku 1918 r. zaczął pisać Pamiętnik, na kartach którego opisywał swoje życie prywatne, a także wojenną rzeczywistość. Podczas wojny polsko-bolszewickiej był dowódcą 8 kompanii II batalionu 1 Pułku Piechoty Legionów. Z oddziałem przeszedł cały szlak bojowy od ofensywy pod Dyneburgiem w styczniu 1920 r., przez wyprawę kijowską, aż do zawieszenia broni w październiku 1920 r. 

Władysław Broniewski okazał się zdolnym oficerem liniowym. Za męstwo okazane w walce był czterokrotnie odznaczony Krzyżem Walecznych, a za poprowadzenie ataku podczas boju pod Drohiczynem został odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Wojskowego Virtuti Militari. Po kontrofensywie znad Wieprza oddział, w którym służył poeta miał niszczyć uciekające sowieckie jednostki. 18 sierpnia 1920 r. 1 Pułk Piechoty Legionów jako straż przednia 1 Dywizji Piechoty Legionów miał opanować przeprawy na Bugu:

Zgodnie z uzasadnieniem wniosku o nadanie Krzyża Srebrnego Orderu Wojskowego Virtuti Militari Władysław Broniewski podczas walk o Drohiczyn miał wybiec przed linię i poderwać swoją kompanię do brawurowego ataku na pozycje nieprzyjacielskie2. Natomiast z relacji samego oficera, wynikało, że bohaterem wojennym został… przez przypadek. Rosjanie mieli zaatakować, Gdy „Orlik” ze swoimi żołnierzami raczyli się trunkami u księdza na plebanii. Na odgłos wystrzałów Broniewski z iście ułańską fantazją zaproponował, by jego podkomendni spuścili go ze wzgórza na nieprzyjaciela w taczkach z karabinem maszynowym. Tak nieoczekiwany atak miał zaskoczyć żołnierzy wroga, a okrzyki Polaków „Broniewski, Broniewski”, napastnicy zrozumieli jako „broniewik”, czyli auto pancerne i myśląc, że przeciwnicy mają wsparcie wozów pancernych, przerażeni uciekli3.

Należy jednak dodać, że Broniewski był czterokrotnie odznaczony Krzyżem Walecznych, wiec naprawdę był odważnym oficerem, nawet jeśli nie zawsze potrafił trzeźwo ocenić sytuację.

5 września 1920 r. w Janowie odbyła się uroczysta dekoracja 24 żołnierzy pułku Krzyżami Srebrnymi Orderu Wojskowego Virtuti Militari. W tej grupie znalazł się podporucznik Władysław Broniewski „Orlik”. Wydawać by się mogło, że nadanie jednego z najważniejszych orderów wojskowych nie zrobiło na nim szczególnego wrażenia. W swoim „Pamiętniku” zanotował:

Wczoraj z wielką paradą przypięto mi Virtuti Militari – na razie zamiast krzyża wstążeczkę. Odbyło się to w Janowie na rynku, po uprzednim odprawieniu mszy i długim ględzeniu klechy. Ceremoniał polegał na całowaniu się każdego udekorowanego ze Śmigłym4 [Edwardem Śmigłym-Rydzem].   

Choć może się wydawać, że Broniewski nie przywiązywał wagi do odznaczeń i zaszczytów, to jednak zawsze chlubił się tym, że został odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Wojskowego Virtuti Militari, nawet gdy nie krył się już z lewicowymi poglądami. Po zakończeniu wojny zastanawiał się nad wyborem drogi życiowej. Ostatecznie zakończył służbę w wojsku i poświęcił się twórczości literackiej. Niezadowolony z powojennej rzeczywistości coraz bardziej zbliżał się do środowisk komunistycznych. W 1931 r. został aresztowany wraz z kilkoma działaczami Komunistycznej Partii Polski i osadzony w areszcie miejskim w Warszawie. W 1939 r. opublikował jeden z najbardziej znanych utworów – Bagnet na broń. 

Po agresji sowieckiej na Polskę znalazł się we Lwowie. Publikował teksty w sowieckiej prasie. Nie podpisał jednak oświadczenia polskich pisarzy, którzy publicznie poparli wcielenie Kresów Wschodnich do Związku Sowieckiego. Aresztowany, był przesłuchiwany przez NKWD. Został wypuszczony z więzienia w 1941 r. na mocy układu Sikorski-Majski. Ewakuowany wraz z armią generała Władysława Andersa, osiadł w Palestynie. Do Polski powrócił w 1945 r. Popierał ustrój komunistyczny, za co był nagradzany przez nową władzę i kreowany na poetę rewolucjonistę. Odmówił napisania słów do… nowego hymnu Polski, gdy dostał taką propozycję od Bolesława Bieruta. Zmarł 10 lutego 1962 r. w willi, którą otrzymał z okazji 25-lecia twórczości. 

G. Gołębiewski, Służba wojskowa Władysława Broniewskiego „Orlika” w latach 1918 – 1921, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2010, R. 11, nr 4.

 

M. Urbanek, Broniewski: miłość, wódka, polityka, Warszawa 2011.